روزی برای تقویم و تبریک!

چهاردهم تیرماه به عنوان «روز قلم» فرصتی برای یادآوری منزلت و حرمت قلم و صاحبان آن است که عمر خود را برای ارتقای فرهنگ این مرز و بوم گذاشته‌اند. حال مسأله این است که این روز صرفا برای تبریک به اهل قلم است یا فرصتی برای پرداختن به مسائل آن‌ها؟

 ۱۹ سالی می‌شود که روزی به نام روز قلم در چهاردهم تیرماه (از سال ۱۳۸۱) پس از تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، در تقویم رسمی کشور جا خوش کرده است.

توجه به قلم در سرزمین ما پیشینه‌ای دیرینه دارد. سده‌ها پیش در ایران باستان، تیرگان یکی از مهم‌ترین جشن‌های ایران باستان بوده که آیین‌های مخصوصی داشته و یکی از آن‌ها پاسداشت قلم بوده است.

در دین اسلام نیز جایگاه قلم چنان بالاست که خداوند به آن قسم می‌خورد: «ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ؛ سوگند به قلم و آن‌چه نویسند».

اما برای نام‌گذاری «روز قلم» در دوران معاصر بین اهل قلم اختلاف نظر وجود داشته؛ گروهی به دنبال پایگاهی ایرانی برای نام‌گذاری بودند و گروهی هم به دنبال هویت دینی برای این روز. گروه اول از جمله محمدعلی سپانلو، شاعر، پژوهشگر و مترجم فقید دلیل‌شان را این‌گونه بیان می‌کردند که «علت نام‌گذاری این روز به تاریخ‌نگاری ابوریحان بیرونی باز می‌گردد. آن‌گونه که ابوریحان بیرونی در کتاب «آثارالباقیه» می‌نویسد: در زمان هوشنگ که از پادشاهان افسانه‌ای ایران بود، روز ۱۳ تیر، روز جشن تیر آتش بود و چهاردهم تیر هم جشن نویسندگان (تیرماه ستاره نویسندگان است). در آن روز مردم ایران به نویسندگان هدیه می‌دادند و لباس نویسندگان را بر تن می‌کردند. با توجه به این‌که ابوریحان این نکته را در حدود ۱۰۰۰ سال پیش نوشته و خودش هم نکته بالا را از منابع قدیمی نقل می‌کند، می‌توان نتیجه گرفت هیچ کشوری چنین مناسبتی - با این ادله و سابقه تاریخی - برای قدردانی از نویسندگان ندارد.»

البته محمدرضا سرشار، نویسنده‌ که چند سالی ریاست انجمن قلم را بر عهده داشته در این‌باره گفته است: پیشنهاد ما روز نزول سوره قلم بود، اما ظاهرا روز ۱۴ تیر را که در یکی از کتاب‌های باستانی مربوط به جشن تیرگان است برای این روز انتخاب کردند. درباره‌ جشن تیرگان نوشته‌ شده است ایرانیان باستان از ۱۳ تیرماه به مدت ۱۰ روز جشن تیرگان برگزار می‌کرده‌اند و روز ۱۴ تیر روز عطارد بوده که آن را کاتب دیگر سیارات می‌نامیده‌اند. مسئولان وقت نیز گشتند یک مناسبت ایران باستانی برای روز قلم پیدا کردند.

معمولا هدف از نام‌گذاری روزهای خاص را معرفی و بزرگداشت ارزش‌ها و تحکیم پیوندهای ملی، دینی، فرهنگی، علمی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در جامعه که منجر به نوعی همدلی، همکاری و مشارکت عمومی شود، می‌دانند اما «روز قلم» و جایگاه صاحبانش هنوز در میان مردم شناخته‌شده نیست. گاه افراد مشهور هم از معرفی سه اهل قلم عاجر مانده و آن‌ها را بیکار خطاب می‌کنند. البته گاه این روز برای صاحبان خود نیز ناشناخته است.

نزدیک به دو دهه است که دست کم در تقویم روزی برای اهل قلم وجود دارد، اما چرا شاهد نامهربانی‌هایی با صاحبان قلم هستیم؟ شاید پاسخ کمی روشن باشد؛‌ چندان توجهی برای معرفی و شناساندن و ارج نهادن اهل قلم درنظر گرفته نشده و اگر هم برنامه‌ای بوده، کم و محدود بوده و عامه جامعه را درگیر نکرده است. در دو سال اخیر هم با توجه به شیوع ویروس کرونا این روز کمرنگ‌تر از قبل شده است چنان‌چه گویا این روز  برای خالی نبودن عریضه در تقویم ثبت شده؛ در حالی که چنین روزی نباید به عنوان یک مناسبت در تقویم محدود شود.

به‌نظر می‌رسد حداقل به مناسبت این روز می‌توان نگاهی به مشکلات و چالش‌های نویسندگان داشت اما روز قلم بیشتر روزی برای تبریک به اهل قلم آن هم در حد یکی دو پیام شده است. مشکلات اهل قلم نه تنها در سایر روزهای سال بلکه در روز مخصوص خودشان هم نادیده گرفته می‌شود؛ مشکلاتی نظیر وضعیت اقتصادی، نبود کپی‌رایت،  زمان‌بر بودن اعطای مجوز کتاب و گاه لغو مجوز و توقیف کتاب، شغل نشناختن نویسندگی، نداشتن بیمه، چاپ غیرقانونی کتاب‌های اهل قلم و قاچاق کتاب، و گاه خودی و ناخودی پنداشته شدن و... .

البته در این‌باره نگاه دیگری هم وجود دارد که می‌گوید جدی گرفته نشدن روز قلم شاید به صاحبانش نیز بازگردد؛ اکبر اکسیر، شاعر طنزپرداز معتقد است روز قلم برای این ناشناخته است که هنوز اهل قلم نمی‌توانند خود را زیر پوشش این روز که اهداف و کارکردهایش مشخص نیست، قرار دهند. اگر روزی را به نام قلم نام‌گذاری می‌کنند باید اهل قلم با جان و دل پایبند این روز باشند و در چهاردهم تیرماه هر سال برای رفع مشکلات و رسیدن به آرزوهای خود دور هم جمع شوند. از ابتدا این مرزبندی‌ها و سیاه و سفید نشان دادن‌ها وجود داشت که بزرگ‌ترین آفت اتحاد و یکدلی ملی نویسندگان بود. قلم هرگز مرزبندی‌ها را برنمی‌تابد. باید بین اهل قلم وحدت ملی پیش بیاید و آن‌ها نیازهای خود را بشناسند و بعد روزی را به نام قلم نام‌گذاری کنند. این‌طور که بویش می‌آید اهل قلم هنوز روز قلم را جدی نگرفته‌اند آن هم به خاطر مرزبندی‌هایی که وجود دارد.
منبع: ایسنا

برچسب ها : روز قلم تقویم مناسبت